اینترنت به نحو چشمگیری زندگی ما را تحت الشعاع خود قرار داده است، این فناوری جدید امکانات بسیاری را در اختیار کاربران می گذارد؛ به طوریکه امروزه یکی از شیوه‌های مدرن انتخاب همسر، آشنایی از طریق فضای مجازی است.
مرکز پژوهشی آرا در کتاب " گزارش راهبردی بازخوانی مسئله محور شیوه های همسریابی و همسرگزینی، با نگاهی بر سایت های همسریابی اینترنتی" که توسط اندیشکده افرا گردآوری شده است به بررسی مسئله همسر گزینی و همسریابی به شیوه های مختلف می‌پردازد.
در این گزارش راهبردی آمده است: اینترنت به نحو چشمگیری زندگی ما را تحت الشعاع خود قرار داده است، این فناوری جدید امکانات بسیاری را در اختیار کاربران می گذارد؛ به طوریکه امروزه یکی از شیوه‌های مدرن انتخاب همسر، آشنایی از طریق فضای مجازی است.
در گذشته تعامل میان افراد در فضای مجازی رسمی تر به نظر می رسید، اما با گسترش امکانات اینترنت مانند شبکه های اجتماعی امکان صمیمی شدن افراد با هم و دلبستگی شان به یکدیگر و حتی تصمیم برای ازدواج بیشتر شده است؛ در واقع آشنایی ها در فضای مجازی و تصمیم جدی برای ازدواج یا ختم شدن به ازدواج، تا حدودی برای برخی از کاربران، جایگزین واسطه گری های سنتی در ازدواج شده است؛ واسطه هایی که در دنیای سنت افراد را به هم معرفی می کردند تا با هم آشنا شوند و میزان تفاهم یا عدم تفاهم شان را با یکدیگر بسنجند.
با یک جست و جوی ساده در اینترنت می‌توان ده ها سایت درباره ازدواج اینترنتی، دوست‌یابی اینترنتی و سایت‌های همسریابی پیدا کرد و تعداد اعضای سایت‌ها و مراجعان نشان دهنده آن است که این شیوه همسرگزینی بین جوانان از جذابیت برخوردار است. برای جوانانی که کار با رایانه و اینترنت یکی از فعالیت‌های روزانه آن‌هاست، سرزدن به این سایت‌ها هم فریبنده و هم سرگرم کننده است؛ زیرا از این طریق می‌توانند اطلاعاتی درباره فعالیت این قبیل سایت‌ها، افرادی که در آن مشارکت دارند و این شیوه جدید دوست‌یابی پیدا کنند.
همانطور که مشخص است، ازدواج پدیده ای است که نیاز به آشنایی دارد؛ در جوامع سنتی آشنایی افراد بر حسب قاعده خطا و آزمایش انجام می‌شد. با گسترش ارتباطات، واسطه ها حذف شدند و جوانان فرصت بیشتری برای آشنایی با جنس مخالف و هم سن و سال خود پیدا کرده اند؛ از طرفی با پیشرفت فناوری، همه ابعاد زندگی تحت تاثیر قرار گرفته و امکان آشنایی از راه دورِ افراد با یک دیگر فراهم شده است.
آشنایی مجازی از همان زمانی که یاهو مسنجر و شبکه ۳۶۰ میان جوانان رواج یافت، شکل گرفت. پس از گذشت چند سال، کم‌کم دور و اطرافمان زوج‌هایی را دیدیم که آشنایی شان از اینترنت و چت آغاز شده بود؛ موضوعی که با توسعه شبکه‌های مجازی و وبلاگ‌نویسی به اوج خود رسید و البته هر چقدر بیشتر رواج یافت، آسیب‌های آن نیز بیشتر پدیدار گشت. آشنایی اینترنتی نه تنها دارای کمترین امکان اعتماد و شناخت برای طرفین بوده و هست، بلکه در بسیاری از مواقع خصوصاً برای دختران دردسرساز نیز می‌شود.
در کشاکش دوستی‌های اینترنتی که برخی به ازدواج ختم می‌شد و برخی در حد آشنایی می‌ماند، سایت‌های همسریابی شکل گرفتند که از همان ابتدا دارای مخالفان و موافقانی برای خود بودند. این سایت‌ها که نقش واسطه‌گری سنتی را در دنیای مدرن بازی می‌کنند، دارای انواع متنوعی با رویکردهای مذهبی و غیرمذهبی و زمینه‌های فعالیت متفاوتی هستند.
در عین حال که بسیاری اساس این نوع آشنایی را غیرقابل اعتماد دانسته و آن را با فرهنگ ایرانی و محدودیت‌های دختران برای پیش قدم شدن در امر ازدواج در تضاد می‌دانند، موافقانی هم دارد که آن را به مثابه راهی برای برون‌رفت از معضل کاهش نرخ ازدواج و قدمی رو به جلو برای افزایش راه‌های همسرگزینی در نظر می‌گیرند.
عدم تشکیل خانواده به شکل صحیح آن و در قالب ازدواج دائم، منجر به ایجاد و شکل گیری پدیده‌های جدیدی همانند «ازدواج سفید» و «گسترش ازدواج موقت در ایران» به جای ازدواج دائمی شده است. می‌توان راه‌اندازی سایت‌های همسریابی، سهولت برقراری روابط اجتماعی در شبکه‌های مجازی و سخت‌تر شدن شرایط ازدواج دائم، را سه عامل گسترش این پدیدهها قلمداد کرد.
در ازدواج سفید؛ زندگی طرفینِ رابطه در یک خانه بدون ثبت ازدواج در شناسنامه و به صورت توافقی است که مقام‌های جمهوری اسلامی در مورد گسترش آن بار‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند. تمایل جوانان برای زندگی مستقل و جدا از خانواده و امکان تهیه «خانه‌های مجردی» در شهر‌های بزرگ ایران از مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری این پدیده در ایران عنوان شده است.
بیشتر سایت‌های همسریابی با عضویت و ثبت نام اعضا فعالیت می‌کنند، به گونه ای که افراد مشخصات خود و مشخصات مورد انتظار از همسر آینده شان به همراه عکس خود را در اختیار کاربران دیگر قرار می‌دهند؛ بنابراین در این شرایط اطمینانی از صداقت و راستگویی افراد نیست و دروغگویی در مورد شرایط و موقعیت به وفور یافت می‌شود. دختران و پسرانی که عضو این سایت‌ها هستند اذعان دارند که نمی‌توان از ارتباط مجازی، میزان صداقت طرف مقابل را بفهمند و این مسئله را یکی از بزرگ ترین معضلات این نوع ارتباط می‌دانند. گاه عدم صداقت در میزان تحصیلات و شغل و دارایی‌های فرد است و گاه فراتر از آن مردان متاهلی هستند که خود را مجرد معرفی می‌کنند.
علاوه براین موضوع، در این سایت‌ها دختران نیز می‌توانند پیشنهاد دهنده باشند و در بعضی از سایت‌ها در جریان قرار گرفتن خانواده از شروط لازم و اساسی است. مخصوصا اینکه به دلیل عرف جامعه، دخترانی که از ارتباط رو در رو و کلامی با جنس مخالف اجتناب می کنند، می‌توانند در فضای مجازی گفتگوی راحت تر را با طرف مقابل داشته باشند و روی این نوع از آشنایی ها حساب باز می کنند.
در حال حاضر بیش از ۳۰ درصد جوانان در اینترنت، سایت‌های همسریابی را جستجو کرده و بسیاری در وهله اول با هدف همسرگزینی وارد این سایت‌ها می شوند، آمار دقیقی از میزان ازدواج مجازی وجود ندارد. حتی افرادی که از طریق فضای مجازی با هم آشنا می شوند، مایل نیستند بگویند از این طریق با هم آشنا شده و ازدواج کرده اند؛ لذا آمارها فیلتر می شود و شناخت صحیح و کاملی از این امر وجود ندارد.
وضعیت مطلوب با وضعیت در حال حاضر سایت‌های همسریابی اینترنتی فاصله معنا داری دارد؛ لذا باید طرح مناسبی برای آن تنظیم و ارائه نمود. در سایت‌های همسریابی باید مواردی رعایت شود ازجمله؛ محوریت مشاور، مطمئن شدن از جوان، صلاحیت زوج و زوجه، تا بتوان اقدام به راهنمایی دختران و پسران جوان نمود و همچنین در بررسی‌ها حتماً بایستی خانواده‌ها در جلسه آشنایی حضور داشته باشند.
اما با نگاهی به سایت‌های همسریابی اینترنتی مشاهده می‌شود که بسیاری از موارد فوق رعایت نمی‌شود و آسیب‌های جدی‌ای را به همراه دارند.
طبق آیین‌نامه ماده ۴۳ در پورتال وزارت ورزش و جوانان سایت‌های همسریابی سازماندهی شده‌اند؛ شرایط اخذ مجوز برای سایت‌های همسریابی اینترنتی شامل این موارد است؛ افرادی که متخصص روانشناسی هستند، حداقل سی و پنج سال سن دارند، متأهلند و پروانه سازمان نظام روانشناسی نیز دارند می‌توانند برای این امر اقدام نمایند.
در شرایطی که سایت‌های همسرگزینی با نام‌های مختلف فعالیت می‌کنند، معاون ساماندهی امورجوانان وزارت ورزش و جوانان اعلام کرده است که «هیچ سایتی از وزارت ورزش و جوانان مجوز فعالیت دریافت نکرده است و هیچ‌کدام مورد تأیید نیست؛ در این میان مؤسسه «تبیان» از مسئولان وقت به‌صورت شفاهی موافقت گرفته‌اند که کار را شروع کنند» و در حال حاضر فعال هستند.
یکی از ماموریت‌های وزرات ورزش و جوانان، تمرکز بر امر ازدواج جوانان است، به همین دلیل یکی از راه‌های برون رفت از این معضل ایجاد سایت‌های همسریابی است که مبتنی بر یافته های علمی در حوزه‌های اجتماعی و روانشناسی باشند، که تحت مجوز و زیرنظر وزارت ورزش و جوانان فعالیت کنند.
