یکی از مهمترین راهکارهای اتصال بازارهای عرضه و تقاضای گاز برای مناطق دور دست، انتقال گاز از طریق LNG است.
مرکز پژوهشی آرا در گزارش راهبردی "انتقال گاز طبیعی از طریق LNG در ایران و جهان" که توسط اندیشکده سرآمد تهیه و تنظیم شده است به بررسی صادارات گاز می‌پردازد. در این گزارش راهبردی آمده است: جمهوری اسلامی ایران به عنوان اولین دارنده ی منابع گازی جهان که طبق آخرین آمار حدود ۳۴ تریلیون متر مکعب تخمین زده شده است و همچنین حرکت روند جهانی تکیه بر سوختی مطمئن و جانشین برای نفت خام، به عنوان یکی از مهمترین کشورهای استراتژیک حوزه ی گاز بشمار می رود. موضوعی که در ارتباط با بازار های گازی مطرح است، ماهیت منطقه ای بودن بازار گاز میباشد. در این حوزه بر خلاف بازار نفت محدودیت های گوناگون در نحوه ی انتقال گاز به بازار های دور از منطقه ی تولید، وجود دارد. طی سالیان گذشته کشورهای دارنده همواره به دنبال بهینه یابی انتقال گاز از طرق مختلف بوده اند و در این راهبرد نیز پیشرفت های چشمگیری حاصل شده است.
یکی از مهمترین راهکارهای اتصال بازارهای عرضه و تقاضای گاز برای مناطق دور دست، انتقال گاز از طریق LNG میباشد. گاز طبیعی مایع شده LNG که از سردسازی گاز طبیعی تا دمای ۱۶۲- به دست می آید، مایعی است بی بو، بی رنگ، غیر خورنده و غیر سمی که بخش اعظم آن را متان تشکیل می دهد و دارای مقادیر بسیار کمی اتان، پروپان، بوتان و نیتروژن می باشد. درفرآیند مایع سازی حجم گاز حدود۶۰۰مرتبه کاهش می یابد بنابر این می توان گاز را به صورت مایع، برای عرضه به بازارهای دوردست و مکان هایی که امکان انتقال گاز از طریق خط لوله میسر نمی باشد، حمل کرد. از این رو گاز طبیعی را میتوان با وجود فواصل طولانی، از طریق خط لوله به صورت LNG انتقال داد. همچنین گاز طبیعی را میتوان در حفره های زیر زمینی و یا به صورت LNG در مخازن و تانکرهای هوایی دخیره سازی نمود. بنابراین روش ال ان جی به عنوان یک روش اقتصادی توانسته است برخی دشواری های حمل گاز را تا حدود زیادی برطرف سازد.
قابل ذکر است طی دهه ی اخیر کشورهای زیادی در این حوزه ورود پیدا کرده اند. از مهمترین بازارهای مطرح در حال حاضر در سطح دنیا میتوان به بازار آسیا پاسفیک ( حوزه ی شرق آسیا - خلیج فارس) و بازار اقیانوس اطلس ( حوزه کارائیب، اقیاننوس اطلس و دریای مدیترانه) نام برد. کشورهای زیادی در هر یک از این دو بازار مشغول به فعالیت میباشند. از مهمترین وارد کنندگان این بازار ها میتوان به کشورهای ژاپن، کره جنوبی، چین و اسپانیا اشاره نمود. همچنین بزرگترین صادر کننده LNG در سطح دنیا کشورهای قطر، ترینداد و توباگو، روسیه و اندونزی میباشند.
از مهمترین مسائل در حوزه ی بازار LNG تعیین قیمتی جامع و در برگیرنده ی بازارهای فعال بصورت بازار نفت میباشد. شاخص ها و راهکارهای گوناگونی در تعیین قیمت گاز طبیعی مایع شده وجود دارند. از مهمترین روش های مطرح در این زمینه میتوان به قاعده سرانگشتی تعیین قیمت گاز، قیمت نقدی گاز طبیعی، قیمت گذاری بر اساس برابری و خرج در رفته، قیمت مقطوع، قیمت گذاری LNG مبتنی بر قیمت گاز و رگرسیون های عوامل موثر بر قیمت LNG در مناطق آسیا، اروپا و آمریکا میباشد.
میتوان اظهار داشت با توجه به خیل عظیم این حرکت جهانی به سوی بازارهای انتقال گاز از طریق LNG، بررسی همه جانبه ی راهکار های دستیابی به تکنولوژی های برتر در این حوزه و ورود و ازدیاد سهم در بازارهای جهانی به منظور کسب درآمد ناشی از این منابع خدادادی از اولویت های استراتژیکی و مطالعاتی کشور خواهد بود. از جمله مهمترین دلایلی که حرکت به سمت حوزه ی انتقال گاز از طریق LNG را در برابر انتقال از طریق خط لوله برای کشورمان را ضروری نشان میدهد، عوامل زیر میباشند:
- ﻏﻴﺮ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﻮدن ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزار اروﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزارﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺻﺎدراﺗﻲ؛ اروﭘﺎ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎزار ﻣﻬﻤﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای ﻃﺮح ﻫﺎی ﺻﺎدراﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر رود وﻟﻲ ارﺳﺎل ﮔﺎز از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ از اﻳﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزار چندان ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺮای ﻛﺸﻮر رﻗﻢ زﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪة ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن، ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﺑﺮﺧﻲ دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪة اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
- وﺟﻮد ﻣﻮاﻧﻊ ﺟﺪی ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ در راه ﺻﺪور ﮔﺎز ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن؛ و ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﻮدن ﭘﺮوژه ﺑﺎ رﻳﺴﻚ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﺑﻴﻦ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن؛ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺟﺬاﺑﻴﺖ ﻃﺮح ﻫﺎی ﺻﺎدرات ﺑﺎ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﺪ را از ﻣﻴﺎن ﻣﻲ ﺑﺮد. در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﺔ ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ اﻳﻦ کشور ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺎز ﺑﻪ LNG و نهایتا حمل آن به بازار هند میﺑﺎﺷﺪ.
- ﻋﺪم ﭘﺎﻳﺒﻨﺪی ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎن اﻳﺮان ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﭘﺎﻛﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎی بین المللی؛ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲ ﺷﻮد ﺑﺮ ﺧﻼف اﺻﻮل ﻗﺮاردادﻫﺎی ﻃﻮﻳﻞ اﻟﻤﺪت ﺧﺮﻳﺪ، ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ اﻧﺼﺮاف از ﺧﺮﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺸﻜﻼت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.
- وﺟﻮد رﻗﺒﺎی ﺑﺰرﮔﻲ ﭼﻮن ﻗﻄﺮ در ﭘﺮوژه ﻫﺎی ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﻳﺮان ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎی ﻋﻀﻮ ﺷﻮرای ﻫﻤﻜﺎری ﺧلیج ﻓﺎرس؛ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع، ﻗﻄﻌﺎ طرح ﻫﺎی ﺻﺎدرات ﮔﺎز از اﻳﺮان ﺑﻪ وسیله ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲ ﺳﺎزد.
- ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺑﺎزار ﮔﺎز ﻛﺸﻮرﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ارﻣﻨﺴﺘﺎن و نخجوان در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺷﻮد، ﺗﻘﺎﺿﺎی ﮔﺎز اﻳﻦ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺎ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ.
بنابراین در این راستا، شرکت ملی نفت ایران با آغاز طرح های توسعه میدان گاز پارس جنوبی از اوائل دهه۲۰۰۰ میلادی برنامه توسعه سه فاز از فازهای برنامه ریزی شده در این میدان را به طرحهای LNG اختصاص داده است. از مهمترین طرح های موجود در این حوزه طی سالیان گذشته، میتوان به طرح های زیر اشاره نمود:
- طرح پارس LNG
- طرح Persian LNG
- طرح Qeshm LNG
- طرح تولید و صادرات LNG از میادین گاز گلشن و فردوس
- طرح تولید و صادرات LNG از میدان گازی پارس شمالی
متاسفانه عمده ی پروژه های تعریف شده در این حوزه چندان با موفقیت همراه نبوده است که میتوان عدم هماهنگی میان نهاد های دخیل در طرح ( شرکت نفت و گاز پارس و شرکت ملی صادرات گاز)، مقیاس بالای اجرای طرح ها مذکور و بالا بودن هزینه های ثابت سرمایه گذاری را از مهمترین عوامل عدم توفیق در این حوزه دانست.
در نهایت میتوان اظهار داشت از مهمترین راهکار های موثر برای حرکت در جهت ورود به معاملات جهانی بازارهای LNG موارد زیر میباشند:
- اولویت دهی سرمایه گذاری های بخش خصوصی، بازار سرمایه و بخش خارجی در این حوزه
- تخصیص و اولویت دهی به سرمایه گذاری و تمرکز به حوزه های مشترک گازی با کشورهای همسایه
- استفاده از فناوری های روز شرکت های پیشرو در این زمینه جهت جلوگیری از هدر رفت منابع خدادادی و استفاده بهینه از آن جهت رشد و شکوفایی اقتصاد کشور
- تغییر نگرش به قراردادهای صادرات گاز و بررسی سایر مزایای حاصل از تولید LNG در آینده ی بلند مدت
