سیمان که از آن به عنوان خمیر مایه توسعه و رشد اقتصادی یاد شده است در اقتصاد دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است در حدی که در بسیاری از کشورها به خصوص در کشورهای صنعتی یک کالای استراتژیک بوده و حتی دارای اهمیتی بیشتر از فولاد می باشد.
درگزارش راهبردی مرکز پژوهشی آرا با عنوان "بررسی انتقادی عملکرد وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران در دولت یازدهم" که توسط اندیشکده سرآمد تدوین شده است به بررسی عملکرد دولت یازدهم در حوزه تولید سیمان می‌پردازد. در این گزارش راهبردی آمده است: سیمان که از آن به عنوان خمیر مایه توسعه و رشد اقتصادی یاد شده است در اقتصاد دارای اهمیت و جایگاه ویژه ای است در حدی که در بسیاری از کشورها به خصوص در کشورهای صنعتی یک کالای استراتژیک بوده و حتی دارای اهمیتی بیشتر از فولاد می باشد. در جهان امروز سیمان از اصلی ترین مصالح ساختمانی بشمار می آید و پیش نیاز برنامه های ساخت و ساز و توسعه محسوب می شود.
با توجه به اینکه دورنمای صادرات نفتی کشور در سالهای آتی با تحولات صرفه جویی در مصارف انرژی از طریق استفاده از فن آوری های جدید در تولیدات صنعتی و جایگزینی انرژیهای مناسب دیگر به جای نفت در اثر اعمال سیاستهای زیست محیطی و ورود کشورهای دیگر در عرصه صادرکنندگان نفتی در بازارهای بین المللی و عرضه بیش از نیاز آن در بازارهای جهانی درآمد ارزی کشور را جهت برنامه ریزی کلان تحت تأثیر قرار خواهد داد ضروری است تا برنامه ای دقیق در جهت جبران کسری درآمدهای ارزی حاصل از وقوع شرایط فوق برای سالهای آینده به غیر از راه حل های متداول تدارک دیده شود. یکی از راه حلهای بهینه می تواند توسعه صادرات کالاهای صنعتی با دارا بودن مزیت های نسبی قابل قبول باشد که به نظر می رسد صنایع مصالح ساختمانی معدنی و به خصوص صنعت سیمان با دارا بودن مزیت های نسبی می تواند از این نوع کالای صنعتی باشد.
وجود مزیت نسبی تولید سیمان در کشور موجب شده است که ایران بتواند در زمینه تولید آن رشد خوبی را پشت سر گذاشته و با کسب رتبه چهارم به یکی از تولید کنندگان برتر سیمان در سال ۲۰۱۴ در جهان تبدیل شود.
در زمینه تولید سیمان در کشور انتقادات زیر قابل ذکر می باشد:
۱- از دست رفتن جایگاه صنعت سیمان ایران در دولت یازدهم
از نظر محمد اتابک، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران و از فعالان بخش سیمان و فولاد کشور صنعت سیمان ایران جایگاه چهارم جهان را در اختیار دارد که با توجه به شرایطی که پیش روی این صنعت است به طور قطع در پایان دولت یازدهم نه تنها این جایگاه را از دست می‌دهد بلکه به رتبه‌های پایین‌تر نیز نزول خواهد کرد. امروز در صنعت سیمان با افت تولید، افت فروش، افت صادرات و رقابت منفی مواجه است. پیش‌بینی‌ها می‌شد که میزان تولید در بخش فولاد به ۵۵ میلیون تن در سال برسد اما با اهمال‌کاری‌هایی که از سوی دولت صورت گرفته، این بخش نیز با افت شدید در تولید مواجه شده به طوری که در حال حاضر ۲ میلیون تن فولاد روی زمین مانده است.
وی اعتقاد دارد که این وضعیت برای بخش سیمان نیز اتفاق افتاده و در حال حاضر حدود ۲۰ میلیون تن سیمان در انبارها بدون مشتری موجود است. از نظر وی وزارت صنعت، معدن و تجارت در تدوین برنامه راهبردی، تشکل‌ها و انجمن‌ها را به کار نگرفته است.
۲- بالا بودن سود سپرده های بانکی
در این زمینه علی‌محمد بُد کارشناس صنعت سیمان بیان می دارد که براساس یک اصل اقتصادی سود تولیدکنندگان باید بین ۱۰ تا ۱۵ درصد باشد. دولت مدعی است، در قیمت گذاری کالاها این موضوع محاسبه شده اما در عمل تولیدکنندگان به این سود دست پیدا نمی‌کنند.
این کارشناس صنعت سیمان با بیان اینکه در حال حاضر سود بانکی بین ۲۷ تا ۲۸ درصد است، افزود: در این شرایط مردم ترجیح می دهند به جای سرمایه گذاری در بخش تولید پول های خود را در بانک ها سپرده کنند.
او با اشاره به اینکه زمانی که سرعت گردش پول و سرمایه گذاری در کشور کاهش پیدا کند بیکاری افزایش می‌یابد، تصریح کرد امروز تولیدکنندگان در شرایط بسیار بدی قرار دارند کمبود نقدینگی و عدم فروش محصولات باعث شده تا فعالیت اقتصادی آنها توجیهی نداشته باشد. دولت باید تصمیم جدی برای حمایت از تولیدکنندگان بگیرد. کارخانجات سیمان امروز در شرایط سختی قرار دارند و برخی از آنها نیز به دلیل کمبود سرمایه در گردش تعطیل شده‌اند.
۳- عدم هزینه در بخش تحقیق و توسعه سیمان
رئیس مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گردش مالی ۷۰۰۰ میلیارد تومانی صنعت سیمان در ایران اعتقاد دارد که از این رقم حتی یک درصد هم در بخش تحقیق و توسعه صنعت سیمان هزینه نمی‌شود.
محمد شکرچی با اشاره به اینکه اگر صنعتی بخواهد از نظر کیفیت در رده‌های بالایی قرار گیرد باید بین یک تا سه درصد از کل درآمد خود را در حوزه تحقیق و توسعه هزینه کند، چنین بیان می دارد که با این حساب صنعت سیمان باید سالانه حدود ۷۰ میلیارد تومان روی تحقیق و توسعه هزینه کند اما چنین کاری اصلا انجام نمی‌شود.
در دنیا ۲۷ یا ۲۸ نوع سیمان تولید می‌شود که یکی از آنها سیمان کلینکری است. دنیا در حال حاضر به سمت تولید سیمان‌های آمیخته رفته و تولید سیمان‌های پوزولانی هم افزایش زیادی پیدا کرده است.
در ایران هم‌اکنون تنها چهار تا پنج میلیون تن سیمان پوزولانی تولید می‌شود و متاسفانه انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان هم بیشتر به منافع صنف خودش توجه می‌کند و اهمیت چندانی به موضوع کیفیت در تولید سیمان نمی‌دهد. متاسفانه وضعیت آزمایشگاه‌های سیمان در کشور اصلا قابل قبول نیست و وضعیت استاندارد سیمان در کشور هم چندان مناسب نیست. دنیا به سمت استاندارد عملکردی سیمان رفته در حالی که ما همچنان مقید به استاندارد نوع سیمان هستیم. صنعت سیمان ایران از نظر کمی موفق عمل کرده اما از نظر کیفی عملکرد قابل قبولی نداشته است.
۴- عدم تنوع در تولید انواع سیمان در کشور
امروزه در جهان به ازای تولید هر تن کلینکر یک تن گاز کربنیک نیز تولید می‌شود که در این بین استفاده از مواد افزودنی در تولید سیمان می‌تواند به میزان زیادی از آلایندگی‌های ناشی از تولید سیمان بکاهد. در حال حاضر با استفاده از مواد افزودنی می‌توان ۱۱ نوع سیمان مختلف از سیمان تیپ ۲ تولید کرد و در اروپا و سایر کشورها نیز به همین شکل تنوع زیادی در تولید سیمان به وجود آمده است. در ایران در مجموع حدود ۱۳، ۱۴ نوع سیمان تولید می‌شود اما عمده تولید سیمان در کشور مربوط به سیمان تیپ ۲ می‌شود؛ به طوری که ۴۷ درصد از کل کارخانه‌های سیمانی کشور فقط همین نوع سیمان را تولید می‌کنند.
از نظر جهانگیری کارشناس صنعت سیمان خاک ایران قابلیت تولید انواع بیشتری از سیمان را دارد. از نظر وی باید با اجرای برنامه‌هایی از وابستگی شدید صنعت سیمان کشور به تولید سیمان کلینکری کم کرد.
۵- مشکلات قیمت گذاری در صنعت سیمان
تولیدکنندگان سیمان معتقدند جفایی که به این صنعت روا شده بیشتر از سایر صنایع است؛ زیرا با وجود تمام فشار‌ها قیمت سیمان هنوز از سوی دولت تعیین می‌شود و روال قیمت مصوب در این صنعت تغییری نکرده است و به اعتقاد آنها عدالت صنعتی در مورد سیمان رعایت نشده است.
علی محمد بد، مدیر عامل شرکت توسعه سرمایه و صنعت غدیر و عباس صفا کیش در خصوص مشکلات و مسائل صنعت سیمان اعتقاد دارد که قیمت‌گذاری سیمان، مازاد تولید، بدهی‌های ارزی و افزایش قیمت تمام شده از جمله مواردی است که تولید کنندگان سیمان با آن روبه‌رو هستند. وی اعتقاد دارد که بعد از هدفمندی یارانه‌ها قیمت سیمان ۲ بار افزایش پیدا کرده که به دلیل قیمت بالای حامل‌های انرژی مجالی برای افزایش حاشیه سود باقی نمانده است.
همواره سرمایه‌گذاری در بخش ساخت و ساز با کمبود سیمان روبه‌رو بوده است که برای جبران این کمبود و ممانعت از رشد بی‌رویه قیمت، سیمان به صورت مصوب قیمت‌گذاری شده که امروزه هم با وجود افزایش تولید و وجود مازاد سیمان در کشور باز هم روال قیمت‌گذاری تغییری نکرده و سیمان با نرخ مصوب دولتی قیمت‌گذاری می‌شود. این نوع قیمت‌گذاری باعث شده است تا بدنه صنعت سیمان همچنان دولتی مانده و انگیزه سرمایه‌گذاری در این صنعت از بین برود. از نظر وی حتی حضور در بورس کالا نیز به دلیل اعمال قیمت‌های مصوب و مغایرت با ذات بورس موفقیت‌آمیز نبود. با تولید ۷۵ میلیون تن سیمان در حال حاضر چهارمین تولیدکننده بزرگ دنیا هستیم و سالانه حدود ۱۲ میلیون تن صادرات داریم، اما با این وجود هنوز مشمول قیمت‌گذاری دولتی هستیم.
