هرچند موافقان محصولات تراریخته، حرکت به سمت این محصولات را یک امتیاز اقتصادی و غذایی برای هر کشوری توصیف میکنند اما نگاهی به برخورد کشورهای مختلف با این پدیده حاکی از سوالات جدی زیست‌محیطی و پزشکی در پذیرش این پدیده جدید کشاورزی است.
مرکز پژوهشی آرا در گزارش راهبردی «محصولات تراریخته، ضرورت‌ها،چالش‌ها و راهکارها» که در اندیشکده سرآمد تدوین شده است به موضوعات مختلف پیرامون تراریخته پرداخته است. اندیشکده سرآمد در یکی از فصل‌های کتاب «نوع برخورد و تدابیر کشورهای دنیا با محصولات تراریخته» را مورد بررسی قرار داده که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:
استفاده از محصولات تراریخته، تنها در ۲۶ کشور (عموماً جهان سومی) مجاز است. در اروپا تاکنون حداقل ۱۷ کشور اروپایی تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی را به‌طور کلی منع کردهاند. واردات تراریختهها ازخارج اتحادیه هم حداکثر با ۱% تراریختگی، و با زدن برچسب آزاد است. مصرف این محصولات پرخطر در روسیه طی یک دهه اخیر از ۱۲ درصد به تنها ۰۲/۰ درصد رسیدهاست.
میزان پذیرش بهرهمندی کشورهای جهان از محصولات تراریخته ]۲۸[
سیاست کشورهای مختلف در برابر محصولات تراریخته
دولتمردان کشورهای مختلف بر اساس دیدگاهها، قابلیت و توان مدیریت خوداتکا و پایدار، سیاستهای متفاوتی در بهرهبرداری و استفاده از این فناوری در پیش گرفتهاند. بعضی از کشورهای پیشرفته با رعایت استاندارهای قوی تنها به کار تحقیقاتی پرداخته و خصوصاً با به‌کارگیری اصل احتیاط در تولید، رهاسازی و مصرف محصولات غذایی و کشاورزی، محدودیت شدیدی قائل هستند و سلامت جامعه و محیط خود را بر منفعت اقتصادی چند شرکت بزرگ تولیدکننده ترجیح میدهند و تا روشن شدن حقایق بیشتر در خصوص این تکنولوژی فرصت قانونی به منظور کشت، تجاری‌سازی و یا مصرف ایجاد مینمایند. اکثر این کشورها جزو کشورهای پیشرفته هستند که در تحقیق و توسعه آزمایشگاهی این فناوری سرآمد بوده، ولی در مصرف و کشت این محصولات به شدت احتیاط کرده و یا آن را ممنوع کردهاند.
در سطح دوم کشورهایی هستند که تولید تجاری را جایز میدانند. در این بین برخی این محصولات را با برچسب تراریخته به بازار ارائه میدهند و برخی نیز به علت جلوگیری از جنبه روانی به هر شکلی از برچسب زدن ممانعت میکنند. عمدتاً این کشورها با رویکرد اقتصادی و تحت حمایت مافیای پیچیده کمپانیهای غذا، دارو و محصولات کشاورزی هستند، ضمن اینکه این کمپانیها با اتصال خود به حاکمیت و نفوذ در دولت یا سازمانهای دولتی تصمیم گیرنده، از حمایتهای آن‌ها در دور زدن و لغو قوانین بازدارنده و ... بهرهمند میشوند.
دسته سوم به‌علت نداشتن قانون لازم و باز بودن بازار مصرف یا زیرساختها و نیازمندیهای اولیه برای تشخیص، ارزیابی و ...، ناچار به استفاده از این محصولات هستند.
جدول (۲) کل سطح زیرکشت محصولات تراریخته در کشورهای جهان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۳] ۳۶[
۳۹کشور پیشرفته اروپایی و آسیایی جهان نظیر کشورهایاتریش، سوئیس، آلمان،ژاپن، فرانسه، ایتالیا، ایرلند شمالی، صربستان، مجارستان، یونان، بلغارستان، لوکزامبورگ، هلند، روسیه، لهستان، اسلونی، کراوسی، نیوزلند و .... ، پس از دو دهه تجربه جهانی ناموفق، اقدام به ممنوعیت کشت، تولید و واردات محصولات تراریخته کردهاند.حتی رژیم غاصب و اشغال‌گر حاکم بر فلسطین که در عرصه بیوتکنولوژی پیشرفته به شمار می‌رود، ممنوعیت مطلق واردات و تولید این محصولات را به مورد اجرا گذاشته است. برای رهاسازی یک محصول تراریخته در برزیل ۱۱ وزارتخانه باید مجوز صادر کنند.در سال ۲۰۱۳ تقریبا ۳۰۰ دانشمند بینالمللی طوماری امضا کردند که در آن گفته شدهبود هیچگونه اجماع علمی در مورد محصولات دستکاریشده ژنتیک وجود ندارد و تعدادی از مطالعات نگرانیهای جدی ایجاد کردهاست.
با وجود آنکه واردات محصولات تراریخته در اتحادیه اروپا آزاد است، طبق قانون، این کشورها مختار هستند تا کشت این محصولات را درون خاک خود محدود یا ممنوع کنند، ضمن اینکه بیشتر محصولات تراریخته در کشورهای دنیا مصارف غیرخوراکی و یا غیرمستقیم دارند.
تراریختهها در امریکا و کانادا
کشت این محصولات در امریکا و کانادا در اثر فشار سیاسی کمپانیها و جنایتکارانی مانند مونسانتو که بزرگترین تولیدکنندگان سلاحهای شیمیایی و بذرهای تراریخته هستند، آزاداست، البته مردم این کشورها به شدت در این مورد معترض هستند. ۸۸ درصد از جمعیت مردم آلمان محصولات تراریخته را رد میکنند، این مفهومی ندارد جز بیان این حقیقت که وقتی خطرات محصول نسبت به فواید آن بیشتر باشد، محصول را مصرف‌کنندگان مردود میدانند.
بنابر اعلام آکادمی پزشکی زیست محیطی ایالات متحده آمریکا (American Academy of Environmental Medicine(AAEM)، پزشکان کشور آمریکا موظف شدهاند که به مردم، جامعه پزشکی و بیماران خود در خصوص پرهیز از محصولات تغییر یافته ژنتیکی (GM)، آموزشهای لازم را ارائه کنند و نگرانیهای مرتبط با محصولات تغییریافته ژنتیکی و خطرات آن را برای سلامت مردم به اطلاع عموم برسانند. پزشکان یادشده خواستار مطالعات جدی بلندمدت روی محصولات فوق و برچسبگذاری آن‌ها شدهاند.
تراریختهها و تنگناها زیست‌محیطی و پزشکی
بر مبنای مطالعات انجام گرفته در کشور آمریکا، ارتباط قوی و معنیداری بین مصرف محصولات تغییریافته ژنتیکی و بروز بیماریهای مختلف تأیید شدهاست. مقالات متعدد منتشرشده‌ی آکادمی پزشکی زیست محیطی کشورآمریکا (AAEM) نشان داده است بیماریهای مهمی در جامعه انسانی آمریکا از جمله عقیمشدن، اختلال در سیستم ایمنی بدن، پیری زودرس، اختلال در تولید هورمون انسولین و مشکلات در اندامهای اصلی بدن مانند دستگاه گوارش مرتبط با مصرف محصولات تغییریافته ژنتیکی است.
براساس گزارش اخیر رسپانسیبل تکنولوژی، دانشگاههای آمریکایی به پزشکان این کشور هشدار داده‌اند که برای مداوای بیماران از نسخه‌های محصولات غیر تراریخته‌ای استفاده کنند. آن‌ها اعلام کردهاند در مطالعه دام‌ها علائمی از خسارت اندامهای معده‌ای و روده‌ای و اختلالات سیستم ایمنی دیده‌اند که با افزایش سن این آسیب‌ها بیشتر میشود و ناباروری در انسان‌ها را افزایش میدهد.
مطالعات انسانی نشان میدهد محصولات تراریخته می‌توانند با ایجاد مواد زاید در بدن انسان منجر به اختلالات طولانی مدت شوند. ژنی که به داخل سویای تراریخته تزریق میشود، میتواند واردDNA باکتری زنده داخل رودههای انسان شود، همچنین سموم حشره‌کشی که با ذرت تراریخته تولید میشود، در خون زنان باردار و کودکان متولدشده یافت شدهاست.
بر اساس این گزارش،سلامت تعداد زیادی از افراد پس از معرفی محصولات تراریخته در سال ۱۹۹۶ به خطر افتادهاست. درصد آمریکایی‌های مبتلا به بیماری مزمن بعد از استفاده از محصولات تراریخته از ۷ درصد به ۱۳ درصد طی ۹ سال رسید. حساسیت‌های غذایی سر به فلک کشیده و اختلالاتی نظیر اوتیسم، اختلالات گوارشی و دیگر مسائل به شدت افزایش یافتهاست. اگرچه در این موارد پژوهش‌های کافی برای تأیید اینکه محصولات تراریخته صد درصد در این موارد مؤثر بوده، وجود ندارد، اما گروه پزشکان اعلام کردهاند نباید بیشتر از این منتظر ماند و برای محافظت از خود باید اقدام کرد، به‌ویژه این محافظت باید برای کودکان و مادران باردارکه بیشتر در معرض خطر هستند، افزایش یابد.
اتحادیه سلامت عمومی آمریکا و اتحادیه پرستاران آمریکا،از گروه‌های پزشکی هستند که استفاده از محصولات تراریخته گاوی را محکوم میکنند، چراکه شیر این گاوها مقدار زیادی هورمون (IGF-1) که نوعی ایمنوگلبولین مرتبط با ایجاد سرطان است، دارد.
این گزارش تأکید میکند، کشت و کار محصولات تراریخته آلودگی زیست‌محیطی ایجاد میکند، دانه و گرده‌های محصولات تراریخته می‌توانند تا فرسخ‌ها جابه‌جا شوند که این مسأله امکان تداخل ژنی را در محیط ایجاد میکند. گرده‌های محصولات تراریخته می‌توانند موجب گرمایشبیشتر کره زمین و افزایش مواد زاید ناسالم شوند که سلامتی نسل آینده را تهدید میکند. همچنین محصولات تراریخته باعث تضعیف وضعیت اقتصادی تولیدکنندگان محصولات ارگانیک و غیره تراریخته میشود.
کشورهایی مانند آلمان و سوئیس کشت تجاری تراریخته را ممنوع کردهاند، اما بذر این محصولات را تولید و صادر میکنند، در این میان سؤالی پیش می‌آید که چرا هر دوی این کشورها که سطح زیر کشت وسیع ذرت دارند، بذرهای تراریخته خودشان را مورد استفاده داخلی قرار نمی‌دهند؟!
پس از انتشار تحقیقاتی که نشان می‌داد بذرهای دستکاری شده موجب تومورهای سرطانی میشود، دولت روسیه ورود بذرهای کمپانی مونسانتو به این کشور را ممنوع کرد و در آوریل۲۰۱۴ مدودف، نخست‌وزیر روسیه، ممنوعیت ورود هرگونه محصولات دگرژن‌شده را اعلام کرد. افتخار روسیه این است که از طریق گسترش باغچه‌های خصوصی خانوادگی، موسوم به «داچا»، مردم چهل درصد محصولات غذایی مورد نیاز خویش را تأمین میکنند.
تراریختهها کمکی برای تامین غذا میکنند؟
براساس گزارش سازمان ملل و مراکز تحقیقاتی معتبر میزان تولید محصولات کشاورزی در جهان بیش از میزان مصرف کل جهان است و برای ۱۴ میلیارد انسان غذای کافی وجود دارد، مشکل در تولید نیست،بلکه در درجه اول در توزیع ناعادلانه و سپس استفاده از روشهای غیرعلمی کشاورزی در کشورهای در حال توسعه و فقیر است. به گفته همین منابع، مشکل تولید و گرسنگی در جهان با توسعه کشت و صنعت محصولات و گیاهان تراریخته حل نمیشودو کشورهای در حال توسعه نیازی به فناوری تراریخته برای رفع مشکل تولید ندارند، بلکه با روشهای نوین کشاورزی مبتنی بر دانش و فناوری افزایش محصول بدون دستکاری ژنی جبران خواهد شد.
شکل (۸) محصولات تراریخته مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا
در ابتدا گفته میشدتولید و مصرف فرآوردههای تراریخته به نفع محیطزیست است؛ زیرا از سم کمتری در تولید آن‌ها استفاده می شود، اما بعد مشخص شد بعضی از این فرآوردهها که ژن«BT»دارند و در برنج و برخی محصولات استفاده میشود، حتماً نیازمند استفاده از آفتکش خاصی هستند. بنابراین شرکتهایی که اطلاعات ژنتیکی این بذرها را در انحصار دارند در کنار فروش ژنها، این آفتکشها را هم به میزان بالایی میفروشند. این در حالی است که بررسیها نشان میدهد آفتکش مذکور دارای مضراتی است. کارشناسان معتقدند این آفتکش میتواند سرطانزا باشد. ۱۵ تا ۲۰ سال بعد از کشف محصولات تراریخته کارشناسان اعلام کردند، محصولات مذکور سم بیشتری مصرف میکنند و ادعای اولیه که محصولات تراریخته میتواند سبب کم شدن مصرف سم و آفتکش شود، دیگر اثبات شده نیست. بنابراین بر سر این موضوع که این اطلاعات ژنتیکی میتواند وارد محصولات غذایی شود بحث وجود دارد. همین بحثها باعث شدقوانین ملی در کشورها برای مصرف تراریختهها وضع و ایجاد شود.
مطالعه ۴ ساله گسترده‌ی بانک جهانی، سازمان ملل و سایر مراکز بین المللی (پروژه IAASTD) درباره آیندهکشاورزی با همکاری ۴۰۰ متخصص از ۸۰ کشور جهان نشان میدهد برای رفع گرسنگی در جهان مهندسی ژنتیک نقش اساسی ایفا نمیکند و اشاره دارد که میزان تولید محصولات تراریخته بسیار متغیر است، حتی در مواردی کاهش تولید هم هست و ادامه میدهد نگرانی مداومی درباره ایمنی این محصولات وجود دارد. آقایباب واتسون، مسئول پروژه IAASTD در یک کنفرانس خبری در پاسخ به سؤال رفع گرسنگی در جهان با محصولات تراریخته پاسخ داد: خیر.
مسئول دوم این گزارش هنس هرننیز در پاسخ به این سوال میگوید: محصولات تراریخته تاکنون نتوانستهاند افزایش محصول در محصولات اصلی کشاورزی را تأیید کنند. من واقعا کاربرد مناسبی برای تراریختهها نه در حال و نه آینده نمیبینم. من راه حل را جای دیگری میبینم نه در بذر، به‌خصوص نه در تراریخته. حقیقتایناستکهماامروزهبرایبیشاز ۱۴ میلیاردنفرمحصولکافیکشاورزیتولیدمیکنیم،به‌خصوصدرکشورهایتوسعهیافته،کهتولیدمحصول بیشترازنیازاست. در کشورهای در حال توسعه تولید کم است، این به این مفهوم نیست که ما به تراریخته نیاز داریم، بلکه آن‌ها مشکلات فنی کشاورزی دارند و کشاورزان مهارت لازم برای کشاورزی علمی را ندارند.
گزارش IAASTD محصولات تراریخته را تأیید نمیکند و راهبرد دیگری را برای تأمین غذای آینده جهان پیشنهاد میکند. روش موسوم به agroecological کشاورزی علمی و پایدار با حفظ منابع و خاک، منطبق با طبیعت و سازگار با منطقه، مقابله با آفات به روش طبیعی و بیولوژیک غنیسازی طبیعی خاک بدون نیاز به اضافه کردن مواد شیمیایی و استفاده از فناوریهای نوین ژنومیک و زیست فناوری موسوم به ( MAS) marker assisted selection برای توسعه گیاهانی با توانمندیهای بهتر و بدون هیچ خطری از خطرات تراریختهها است که روش تراریخته قادر به تولید آن نیست.
