سند ۲۰۳۰ عربستان؛ از خیال تا واقعیت
عربستان در چند سال اخیر تبلیغات گسترده ای برای ارائه تصویر اجتماعی مورد پذیرش عموم مردم جهان از خود داشته است. در این راستا به تعریف پروژه هایی که بسیار بلند پروازانه بوده مانند نئوم پرداخته که سهم عظیمی در تولید محتوا برای ارائه تبلیغات ایجاد کرده است. در مصاحبه پیش رو با جناب آقای حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه به گفتگو پرداختیم تا ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی که عربستان برای خود متصور شده است را مورد بحث قرار دهیم.
به نظر شما طرح چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی چه اهداف و ابعادی از توسعه در این کشور را به تصویر می‌کشد؟
عربستان سعودی طرح ۲۰۳۰ خود را برای رسیدن به یک کشور تأثیرگذار و مهم از نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از سال‌ها پیش آغاز کرده است. این طرحِ محمد بن سلمان که معروف به طرح ۲۰۳۰ است، طرح بلند پروازانه‌ای است و در حقیقت هدف آن استفاده از شیوه‌های نوین اقتصادی و شهرسازی است. شهر «نئوم» در حقیقت شهری است که برخوردار از همه‌ی امکانات به روز است. سعی محمد بن سلمان این است که با استفاده از فناوری‌های روز بتواند شرایطی فراهم نماید که عربستان سعودی به عنوان کشوری که دارای بالاترین سطح از فناوری‌های روز است، شناخته شود تاحدی که اعلام کرده در آینده، ساکنین کشورهای اروپایی ناچار خواهند شد که برای تفریح و گردش وارد عربستان شوند .
این چشم‌انداز در حقیقت یک هدف مهم است که طبق برنامه‌ریزی محمد بن سلمان، باید تا سال ۲۰۳۰ (حدود هفت سال دیگر) به پایان برسد. هزینۀ پیش‌بینی شده و مصوب برای طرح موسوم به نئوم، ۶۰۰ میلیارد دلار است که هزینۀ بالایی است. در حال حاضر عملیات طرح نئوم آغاز شده و طرح بسیار پیچیده‌است و ده‌ها شرکت خارجی هم در این طرح فعال هستند.
تغییراتی در ساختار اجتماعی و داخلی عربستان بوجود آمده که منجر به ایجاد تفاوت‌های زیادی در این کشور نسبت به سال‌های گذشته شده است. نقش وهابی‌ها و علمای وهابی در عربستان کم‌رنگ شده و محمد بن سلمان آزادی‌های اجتماعی بیشتری به مردم این کشور داده است؛ به گونه‌ای که اکنون کاباره‌ها و سینماها نیز در این کشور فعال هستند. این در حالی است که در گذشته چنین فضاهایی در عربستان وجود نداشتند و این نشان می‌دهد که عربستان از یک فضای بستۀ دینی به سمت یک کشور روزآمد با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته در حال حرکت است.
لطفا بفرمایید چه نمادها و نمودهایی از توسعه‌یافتگی را می‌توان در عربستان مشاهده کرد؟
نمادهای مورد استفاده، دراین پروژه ها اغلب مرتبط با شیوه‌های جدید شهرسازی و استفاده از فن‌آوری‌های روز است . به عنوان مثال اتوبان‌هایی که بسیار روزآمد و با فناوری‌های بسیار بالا احداث شده اند، وجود علائم و شب‌نماهایی برای روشن‌سازی سطح جاده و افزایش دید رانندگان و کاهش مشکلات رانندگی در شب، همه اینها مصداق نمادهای توسعه یافتگی هستند .از فناوری جدید دیگر و مهم برای عربستان، می توان به استفاده از آب‌شیرین‌کن‌های اتمی که به تمام نقاط مختلف عربستان، آب‌رسانی می‌کند نام برد که حتی در حوزه کشاورزی نیز دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن احداث شده است و این بخشی از کارهایی است که محمد بن سلمان در طول سال‌های اخیر برای توسعه عربستان انجام داده است.
در مورد سایر شاخص‌های توسعه از جمله در حوزۀ هنر و فرهنگ چه برنامه‌های توسعه‌ای در دستور کار قرار گرفته‌اند؟
در طول سال‌های اخیر و با آغاز تغییرات در عربستان سعودی، فستیوال‌های هنری بزرگی با حضور هنرپیشه‌های هالیودی و سایر هنرمندان شاخص کشورهای مختلف جهان از جمله هنرپیشگان هندی، مصری و کارگردان‌ها و خواننده‌های مطرح جهان، برگزار شده است. در طول برگزاری این فستیوال‌ها، شرکت‌کنندگان از شهرهای مختلف عربستان دیدن کرده‌اند که این یک نوع تبلیغات و پروپاگاندا برای محمد بن سلمان تلقی می‌شود
بله. برگزاری جشن هنر و برگزاری یک فستیوال آواز فولکلور در آمریکا با شرکت حدود ۶۰۰ خواننده و نوازندۀ سعودی و اجرای برنامه همراه با رقص‌های محلی ازجمله برنامه‌هایی بودند که با استقبال مردم امریکا روبه رو شده است و این نشان می‌دهد که محمد بن سلمان یک فضای جدیدی برای این کشور بوجد اورده تا جایگاه هنری، فرهنگی و سیاسی کشور خودش را در تراز بالایی قرار دهد.
آیا برای توسعه علمی نیز چشم‌اندازی پیش‌بینی شده؟ آیا عربستان سعودی پیشرفتهای علمی قابل ذکری در چند سال اخیر داشته‌است؟
در توسعه علمی عربستان، هنوز به مرتبۀ بالایی نرسیده اما اعزام و بورسیه دانشجویان سعودی برای تحصیل در کشورهای غربی این واقعیت را نشان می‌دهد که عربستان قصد دارد در دهه های آینده به تراز بالای علمی در علوم مختلف، از جمله در تولیدات نظامی و تولیدات و فناوری‌های هسته‌ای دست یابد. همچنین در حال حاضر عربستان در زمینۀ پزشکی در جایگاه ممتازی قرار دارد. زیرا علاوه بر اینکه اغلب پزشکان سعودی در غرب تحصیل کرده‌اند بیمارستان‌های بسیار مدرنی نیز در این کشور احداث شده است؛ اما به لحاظ علمی و سایر فناوری‌های مدرن، عربستان در حال حرکت به سمت دستیابی به جایگاه علمی بالایی است.
در زمینۀ هسته‌ای هم ظاهرا عربستان فعالیت‌هایی را انجام داده است به خصوص اخیرا که یک هئیت بلند پایه از چین به این کشور سفر کرده و رایزنی‌هایی هم در این زمینه انجام شده بود.
بله، عربستان سعی می‌کند که از فناوری‌های کشورهای مختلف ازجمله چین، فرانسه و آمریکا برای احداث نیروگاه‌های هسته‌ای و استفاده از انرژی هسته‌ای برای طرح‌های مختلف استفاده کند. در واقع در سفر اخیر رئیس جمهور چین به عربستان، توافق نامه‌های امضا شده نشان‌دهندۀ عزم جدی عربستان برای استفاده از فناوری هسته‌ای است و مقدمات این امر نیز فراهم شده است و مقامات چین هم اعلام آمادگی کردند که برای عربستان سعودی، چندین نیرو گاه احداث کنند؛ از سوی دیگر برنامه‌های هسته‌ای عربستان هم از سوی کشورهای غربی و هم از سوی کشورهای شرقی مانند چین و روسیه حمایت می‌شود و این کشور مشکلی برای احداث نیروگاه ندارد.
با توجه به اینکه در هفتاد سال گذشته قول‌هایی هم به ایران داده شده بود اما در زمان عملیاتی‌سازی، بهانه‌تراشی‌هایی را آغاز کردند و ظاهرا نه غرب و نه شرق، نمی‌خواهند کشورهای منطقۀ خاورمیانه از لحاظ هسته‌ای پیشرفت کنند، به نظر شما آیا ممکن است که عربستان هم درگیر یک بازی سیاسی در این زمینه شود؟ یا واقعا قرار بر این است که در زمینه هسته‌ای کمک‌هایی به این کشور صورت گیرد؟
عربستان به دلیل برخورداری از یک رابطۀ تنگاتنگ با غرب و همچنین چین و روسیه توانسته یک توازون سیاسی با شرق و غرب داشته باشد ؛ بنابراین مشکلی برای احداث نیروگاه‌ها نخواهد داشت. به هر حال عربستان همواره تابع سیاست‌های غرب بوده و تقابلی با آمریکا و غرب ندارد؛ بنابراین مشکلی هم در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای نخواهد داشت. جمهوری اسلامی ایران کشور مستقلی است که نیروگاه‌های هسته‌ای خودش را با تکیه بر امکانات بومی احداث کرده است و همین مسئله باعث حساسیت غرب و آمریکا نسبت به پیشرفت ایران در این صنعت شده؛ در حالی که این مسئله در مورد عربستان وجود ندارد. ضمن اینکه عربستان همواره تأمین‌کنندۀ انرژی آمریکا و غرب بوده و هست.
در زمینه توسعه فعالیت‌های ورزشی عربستان چه اهدافی را برای خودش ترسیم کرده است و الان در چه جایگاهی قرار دارد؟
در حال حاضر شاهد جذب چهره‌های شاخص ورزشی مثل رونالدو و بازیکنان مطرح فوتبال در باشگاه‌های عربستان هستیم. این امر، یک حرکت نمادین است و می‌تواند جایگاه ورزشی عربستان را ارتقاء دهد. به هر حال عربستان به دنبال این است که یک تیم حرفه‌ای و در تراز اول جهانی در فوتبال داشته باشد و به همین دلیل هم هزینه‌های بسیاری در این خصوص صرف می کند وبه نظر می رسد که در چند سال آینده، این کشور بتواند با حضور و عقد قرارداد با ورزشکاران مهم و مطرح جهانی، در زمینه ورزشی و فوتبال رتبه اول را در سطح منطقه بدست آورد.
به نظر شما عربستان قصد دارد با اجرای این برنامه‌ها و با کنار هم گذاشتن قطعات پازلی که در این گفت‌وگو تشریح شد، به چه جایگاهی دست یابد؟
شخص محمد بن سلمان دارای رویاهای بلند پروازانه‌ای است و سعی می‌کند با کشور امارات متحده عربی، رقابت کند. در حال حاضر امارات دارای بالاترین شاخص رشد اقتصادی بعد از قطر است و عربستان جایگاهی پس از امارات و همچنین در بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در جایگاه دوم قرار دارد. به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی عربستان این است که در آینده به یک کشوری مانند امارات و فراتر از امارات تبدیل شود. طرح ۲۰۳۰ محمد بن سلمان قصد دارد عربستان را به کشوری روزآمد با اقتصادی شکوفا و با امنیت و رفاه بالا با استفاده از فناوری‌های روز تبدیل کند؛ طوری که به کشوری در تراز کشورهای غربی تبدیل شود و این موضوع در اجرای این طرح کاملا مشهود است.
اگر بخواهید مقایسه‌ای میان ایران و عربستان انجام دهید، به نظر شما عربستان در چه زمینه‌هایی از ایران پیشتاز بوده؟
عربستان درآمد بسیار بالایی از طریق فروش نفت دارد. طبق گزارش‌های موجود، عربستان سعودی سالانه ۳۰۰ میلیارد دلار نفت صادر می‌کند. این رقم، بودجۀ کلانی است که برای عربستان امکان سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه عمرانی را فراهم می‌آورد؛ در صورتی که ایران به لحاظ اقتصادی در وضعیت محاصره است و درآمد ایران به لحاظ فروش نفت و صادرات کالاهای غیرنفتی محدود است، بنابراین عربستان سعودی از نظر درآمد های نفتی و ارزی در مرحله بسیار پیشرفتهای نسبت به ایران قرار دارد.
مصاحبه کننده: نرگس حجتی؛ پژوهشگر دفتر مطالعات حکمرانی اجتماعی اندیشکده افرا
